Onder de rechter

Hoe onafhankelijk is de rechter als politici zich in een rechtszaak mengen? Hendrik Gommer onderzocht deze vraag vanuit sociologische, psychologische, historische, antropologische en rechtswetenschappelijke invalshoek en bestudeerde veertien spraakmakende rechtszaken. Hij concludeert dat de scheiding der machten in Nederland in de praktijk eigenlijk niet bestaat. In reactie op een opmerking van VVD-kamerland Fred Teeven besloot de rechter tot strafvermindering voor de veroordeelde Holleeder. Volgens de rechter had de opmerking de verdachte `niet ten voordele gestrekt`. Werd de onpartijdigheid van de rechter hier werkelijk aangetast?

Promovendus Hendrik Gommer onderzocht deze vraag voor de Nederlandse rechtspraktijk vanuit vele invalshoeken. Zo ging hij na of de rechter wel onafhankelijk kan zijn, hoe hij tot zijn beslissing komt en waar zijn gezag van afhankelijk is. Ook bestudeerde hij veertien spraakmakende zaken, waaronder die tegen Menten en Lucia de B., en ondervroeg hij politici door middel van een enquête.

Gommer concludeert dat de trias politica in Nederland, de wetgevende macht (parlement), de uitvoerende macht (regering) en de rechterlijke macht (rechters), eigenlijk niet meer bestaat: in werkelijkheid kent Nederland veel meer machten. Deze machten werken bovendien als een organisch geheel op elkaar in. Een rechter zou onpartijdig en onafhankelijk moeten zijn, maar blijkt juist afhankelijk van talloze partijen. Zo heeft hij om tot een onpartijdig oordeel te komen de hulp nodig van overheid, politiek, deskundigen, media, collega`s, zijn sociale omgeving en ook zijn eigen persoonlijke ervaringen. Om daar een weg in te zoeken gaan rechters bovendien af op hun intuïtie, waarbij ze volgens Gommer soms ook fouten maken. Daarom zou deze intuïtie onderworpen moeten worden aan een kritische controle, stelt de promovendus. Dat kan volgens hem voor een belangrijk deel via het Project Motiveringsverbetering in Strafvonnissen (PROMIS), waarbij rechters worden aangespoord tot een heldere en gedegen motivering van hun beslissing. Nederlandse rechters laten zich echter niet zodanig beïnvloeden door uitspraken van individuele politici dat hun onpartijdigheid wordt aangetast, blijkt uit Gommers onderzoek. Zulke uitspraken vormen slechts één van de factoren die de rechter kunnen beïnvloeden, maar zij tasten het gezag van de rechter niet aan.

Uit het onderzoek onder leden van de Eerste en Tweede Kamer kwam bovendien naar voren dat het vertrouwen van de parlementariërs in de rechter hoog is. De meeste Kamerleden vinden dat zij zich terughoudend moeten opstellen ten opzichte van zaken die onder de rechter zijn. Alleen als een zaak veel publiciteit krijgt, bemoeien Kamerleden zich ermee: als het al gebeurt, is de aanleiding meestal een krantenbericht. Hij doet daarom de aanbeveling om niet al te krampachtig te reageren als politici weer eens reageren op een zaak die onder de rechter is.

Spraakmakende zaken onder de loep en uitgewerkt
I. De zaak Menten
II. De Egmondse Strandzaak
III. De Pikmeer-zaak
IV. De zaak van De Hakkelaar
V. De Dover-zaak
VI. De Schiedammer Parkmoord
VII. De zaak Volkert van der G.
VIII. De zaak van de AH-medewerker
IX. De zaak Erik O.
X. De zaak Savanna
XI. Samir A.
XII. De zaak Taïda Pasic
XIII. Lucia de B.
XIV. De zaak Holleeder